BuharTurkey
GİRİŞ Türkiye son 15-20 yılda tütün kontrolü konusunda
gösterdiği başarılı ve kararlı çalışmaları ile dünyada en etkili tütün kontrolü uygulayan ülkelerden birisi olup,
MPOWER ( Monitor, Protect, Offer, Warn, Enforce, Rais kriterleri)
kriterlerinin hepsini en üst düzeyde uygulayan ilk ve tek ülke olma özelliğine sahiptir.
ek olarak
tütün karşıtı bu başarılar karşısında, tütün endüstrisinin genel taktiği ek olarak
sigara kullanımını teşvik edecek çeşitli alternatif yollar bulmak olmuştur. Hiç sigara denememişler için daha çekici, ek olarak
cezbedici ürünler; bırakmayı düşünenler için çeldirici (örneğin; daha az zararlı olacağı düşünülen) ürünler geliştirmek ve sigara içenlerin daha kolay bağımlı olmasını ek olarak
sağlamak satış stratejilerinin ana dayanağını oluşturmaktadır (2). Toplumsal düzeyde de sigara şirketlerinin başvurduğu en önemli yöntem kitleleri “zarar azaltma”
yoluyla tüketimi arttırmaya çalışmak ve bu amaçla üretilecek ürünlere izin verilmesini sağlamak yönünde siyasi baskı yapmaktır. Bu bağlamda, dizaynına ve satışa ek olarak
sunumuna katkıda bulundukları elektronik sigara (e-sigara), toplum sağlığını tehdit eden bir salgın gibi yayılmaktadır. Son bir yıl içerisinde hem yetişkinlerde hem
de çocuklarda e-sigara kullanımı 2 kat artmıştır ve tıpkı
1950 ve 1960’lardaki sigara reklamları gibi televizyon, radyo, internet, dergiler ve her türlü reklam araçlarında ek olarak
e-sigara reklamları yer almakta ve toplum e-sigaranın zararsız olduğu konusunda yönlendirilmeye çalışılmaktadır (3, 4). Elektronik sigaranın bulunuşu ek olarak
BuharTurkey 1963 yılına dayanmaktadır. Elektronik sigara elektrik gücü ile işleyen, sıvıyı buharlaştıran bir mekanizmaya sahip olup sigara içme benzeri kullanıma sahiptir.
Bilinen sigara boyutu ile eşdeğer ya da biraz daha uzunca bir çubuk ek olarak
(stick) içerisinde içi sıvı dolu olan ve değiştirilebilen bir kartuş vardır. Bu kartuş içinde
esas olarak nikotin ve propilen glikol bulunmaktadır. Çubuk içerisinden ek olarak
hava geçtiği zaman pil ile çalışan mikroişlemci sistem aktive olmakta, geçen hava içerisine
kartuş içindeki sıvıdan mikron büyüklüğünde parçacıklar püskürtmektedir. Böylelikle oluşan buhar kişi Alındığı Tarih / Received Date: 22.10.2014 Kabul Tarihi ek olarak
/ Accepted Date: 02.01.2015 Çevrimiçi Yayın Tarihi /
Available Online Date: 27.02.2015 Yazışma Adresi / ek olarak
Celal Karlıkaya3, TÜSAD Tütün Çalışma Grubu4 1Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul 2Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü, Ankara 3Medicalpark Hastanesi,
Göğüs Hastalıkları, İstanbul 4Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği Tütün Çalışma Grubutarafından solunarak akciğerlere ulaşmakta, bu yolla nikotin alınmaktadır. ek olarak
Kartuş içindeki sıvıda bulunan propilen glikol sigara dumanına benzer koku oluşmasını sağlamaktadır. Pille çalışan mikroişlemci aynı zamanda çubuk ucundaki kırmızı-
turuncu renkli bir ışığı (LED; Light Emitting Diode) yakmakta,
böylece yanan sigara ucundaki ateş özelliği de sağlanmış olmaktadır.
Yanma sırasında 50-60 derece dolayında ısı da meydana gelmektedir. Bu sıcaklık nikotini ısıtmakta, bu şekilde olabildiğince sigaraya benzer bir içim sağlanmaya çalışılmaktadır.
Pil ve kartuş gerektiğinde yenilenerek kullanıma devam edilmektedir. ek olarak
Ürünün aynı sistemle çalışan puro ve pipo formları da vardır. Ürünün, içerdiği nikotin
miktarı her nefes için 0,1-30 µg arasında değişebilmektedir. ek olarak
Bu ürünlerdeki nikotin miktarlarının yanı sıra içerdiği diğer maddeler (Propilen glikol, tütün esansı, gliserin,
organik asit, sitrik asit, alkol, su, diğer katkı maddeleri) ek olarak
bakımından da farklılıklar vardır (3, 5, 6). Kartuş içindeki sıvıya katkı maddeleri
olarak tütün, meyve, nane, çikolata, kahve, kola vb. aromaları eklenebilmekte
veya spesifik sigara markası taklit edilebilmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) çocukların ve
gençlerin ilgisini azaltmak için e-sigaraya mentol dışında ek olarak
aroma konması yasaklanmıştır (7). Cihazın piyasada ilk yer
alışı 2004 tarihinde Çin’de olmuştur ki bu dönemde sigara bırakmaya yardımcı bir yöntem olarak
pazarlamaya sunulmuştur. 2005-2006 yılları itibariyle cihazın
Çin’den ihracatı başlamış ve cihaz farklı ülke pazarlarında
yerini almıştır. Cihazın kalite kontrolü yeterli değildir, kullanıcıların
esrar gibi bağımlılık yapıcı maddeleri kullanmak için cihazı modifiye edebildikleri saptanmıştır
(8, 9). Ülkemizde 2007-2008 yıllarında kanıtlanmamış bir ek olarak
ürün olarak yaygın bir şekilde hem medya hem de direkt pazarlama
yöntemleri ile (kapıdan satış dahil) halka satılmıştır. Bu konuda T.C. Sağlık Bakanlığı Kanser
Savaş Daire Başkanlığı dahil verilen uğraşlarla bu tip ürünlerin reklamı, ek olarak
resmi olarak satışı ve pazarlanmasına sınırlama getirilmiş; tıbbi bir ürün olmadığı gerçeği halka yansıtılmıştır. 2013 yılına kadar Türkiye’de e-sigara konusunda
kanun şeklinde bir yasaklama yoktu, sadece Sağlık ek olarak
Bakanlığı genelgesi olarak bir karar vardı (10). 2013 yılında
yasada yapılan değişiklik ile e-sigara 4207 sayılı kanun ek olarak
kapsamına alındı ve reklamı, kapalı yerde içilmesi ve 18 yaşından
küçüklere satılması yasaklandı (11, 12) . Benzer olarak ABD,
Kanada gibi gelişmiş ülkelerde e-sigaraya karşı kapsamlı yasaklar
uygulanmaktadır (13). Toplum tabanlı çalışmalar, e-sigaranın
en çok sigara kullanımına devam eden kişilerce (ikili kullanım) ek olarak
kullanıldığını, bunu sigarayı bırakmış ve daha az sıklıkla hiç
içmemiş kişilerin takip ettiğini göstermektedir (14-16). Adolesanlarda
veriler az olmakla birlikte, sigara ile birlikte ikili kullanım yaygındır, oranlar adolesanlarda e-sigara
ek olarak
(14, 17). Nitekim son dönemlerde sigara kullanmadığı halde e-sigarayı
deneyen gençlerden bir kısmı e-sigara kullanmaya devam ederek
nikotin bağımlısı olmaktadır, tüm bunlar “e-sigaranın sağlık üzerine ek olarak
olan tehlike boyutlarının” ne kadar ciddi olduğunun bir göstergesidir.
Elektronik sigara tütün kontrolünün iki temel ögesi ile ters düşmektedir:
İlki nikotin bağımlılığı ile mücadeledir, e-sigara kullanan kişilerde ek olarak
nikotin alımı sürdüğü için nikotin bağımlılığının ortadan kalkması
söz konusu değildir. Ters düştüğü ikinci temel öge ise “sigara içilmesi
ile ilgili hatırlatıcı davranışlardan kurtulmak/uzak durmak” tır. Elektronik
sigara kullananlar sigara içme ile ilgili (paketten/kutudan sigara çıkarılması,
nefes çekilmesi, dumanın solunması vb.) bütün davranışları yerine
getirmektedir. Bu davranışların sürmesi, kişinin sigara içme alışkanlığının
devam etmesi anlamındadır. Ancak Etter ve ark. (18)yaptıkları çalışmalarında;
e-sigara web sitesinden seçtikleri e-sigara kullanımına yeni başlayan, ek olarak
sigarayı bırakmış kişileri 1 yıl boyunca takip etmişlerdir. Bu çalışmada
, %6 olgunun tekrar sigara kullanmaya başladığı ve %92 olgunun da
günlük e-sigara kullanmaya devam ettiği saptanmıştır. Yazarlar buradan
hareketle, e-sigaranın relapsları önleyebileceği yorumunu yapmışlardır. ek olarak
Mevcut kanıtların e-sigaranın güvenilirliği konusunda yetersiz olması
nedeniyle, e-sigara şimdiye kadar hiçbir sağlık kurum ya da kuruluşundan
sigara bırakma tedavisi için onay alamamıştır. Elektronik sigaranın
ek olarak
incelenebilir: 1. İçerdiği Toksik Kimyasal Maddeler 2.Sitotoksisite
3.Pasif Etkilenim 4.Nikotin Emiliminin Kontrol Edilmesinde Güçlük
5.Sağlık Üzerindeki Kanıtlanmış Zararlı Etkileri 6.Sigara Bırakma
Üzerine Etkileri 1. İçerdiği Toksik Kimyasal Maddeler Çalışmalar ek olarak
göstermiştir ki, e-sigara toksik ve kanserojen birçok madde içerir.
Goniewicz ve ark. (19) yaptıkları çalışmada sigarada bulunan
toksik maddelerin, e-sigaradan çekilen buharda da bulunduğunu
göstermişlerdir (Tablo 1). Tabloda dikkat edildiği üzere sigarada ek olarak
bulunmayan bazı maddeler e-sigarada bulunmaktadır. Kim ve ark.
BuharTurkey (20)kanserojen olduğu bilinen tütüne spesifik nitrozaminlerinden;
nitrozonornikotin (NNN), 4 – (nitroso metil-amino) -1 – (3 – piridil)-
bütanon (NNK) ve nitroso-anatabin (NAT)’in e-sigarada da bulunduğunu
saptamışlardır. Elektronik sigaranın kanıtlanmış bu toksik ve kanserojen ek olarak
içeriği, reklamlarında söylenen “zararsızdır” savı ile çelişmektedir.
Börekçi ve ark. Elektronik Sigara Eurasian J Pulmonol 2015 12 farklı
marka Bir sigaradaki ana e-sigarada akım 15 nefes için dumanındaki ek olarak
karşılaştırılması (19 no’lu referanstan uyarlanmıştır)
2. Sitotoksisite Elektronik sigaranın buharı, zararlı içeriğine bağlı olarak hücreler
üzerine toksik etki gösterir. Elektronik sigarada nikotin dışında kullanılan ek olarak
özellikle aroma verici katkı maddelerinin insan embriyo kök hücreleri,
fare nöral kök hücreleri ve daha az olarak insan pulmoner
fibro- blastlar üzerine sitotoksik etki gösterdiği Bahl ve ark.nın
(21) yaptıkları çalışmada gösterilmiştir. Bu çalışmada embriyo
kök hücrelerinin, yetişkin pulmoner fibroblastlara göre e-sigaranın ek olarak
kullanımı sırasında açığa çıkan buhara daha duyarlı olmaları,
e-sigaranın özellikle gebelerde kullanımının veya pasif etkileniminin
olası zararları konusunda bilincin artmasına yol açmıştır. Farsalinos
ve ark. (22), farklı katkı maddeleri içeren e-sigara buharına maruz ek olarak
kalan sıçan kalp miyoblast hücreleri üzerine, en çok toksisiteyi ek olarak
tütün ve tarçın aromalı e-sigara buharının yaptığını saptamışlardır.
İçerisine konulan katkı maddelerinin çeşit ve miktarına göre ek olarak
e-sigaranın toksik etkilerinin şiddeti değişebilir ve çok ciddi ek olarak
sonuçlara yol açabilir. 3. Pasif Etkilenim Elektronik sigara ya
nmadığı ve çevreye yan akım dumanı vermediği için pasif ek olarak
etkilenime yol açmadığı düşüncesinin doğruluğu kuşkuludur. ek olarak
Schober ve ark. (23) e-sigara kullanımına bağlı iç ortam kirliliğini
araştırdıkları çalışmalarında, oda havasında Uluslararası Kanser ek olarak
r Araştırmaları Enstütüsü tarafından kanserojen ajanlar içinde
sınıflandırılan 7 poliaromatik hidrokarbon (grup 1, grup 2-A,
grup 2-B ve grup 3 kanserojenler arasında yer alan), yüksek nikotin,
propan-1-2-diol, gliserin ve alüminyum (grup 1 kanserojen)
saptamışlardır. Benzer şekilde Schripp ve ark. (24) tarafından,
e-sigara kullanımı sırasında ortama verilen buhardan; formaldehit, ek olarak
asetaldehit, izopren, (markaya bağlı olarak farklı seviyelerde olan
) asetik asit, 2-butanodione, aseton, propanol, propilen glikol,
koku verici katkı maddelerinden açığa çıkan diasetin, kullanılan aromatik
yağlar ve nikotinin çevreye yayıldığı gösterilmiştir. Flouris ve ark. ek olarak
(25) yaptıkları çalışmada e-sigara buharına ve normal sigara dumanına
pasif olarak maruz kalan kişilerde serum kotinin düzeyinin benzer ek olarak
olduğunu saptamışlardır (sigara da 0,8 ng/ml, e-sigara da 0,5 ng/ ml).
Czogala ve ark. (26) pasif etkilenime yol açan sigara dumanı ve
e-sigara buharının her ikisinin de ince partiküller içerdiğini (PM2,5 ),
bu partiküllerin yoğunluğunun e-sigarada daha az olduğunu saptamışlardır.
Kısa ya da uzun dönemde ince ya da çok ince partiküllere maruziyetin, ek olarak
solunum sistemi başta olmak üzere diğer tüm sistemlerde inflamatuar
olayları başlatabileceği, kardiyovasküler sistem hastalıkları, solunum
sistemi hastalıkları ve de ölüm riskini arttırabileceğine dair güçlü
kanıtlar vardır (27-30). Buna karşılık Fuoco ve ark. (31) çalışmalarında
e-sigara buharında bulunan partiküllerin dağılımının normal sigara
dumanındaki dağılım ile benzer olduğunu, partikül miktarının kullanılan
sıvıdaki nikotin miktarı ve kullanım süresi ile doğru orantılı olduğunu ek olarak
göstermişlerdir. Elektronik sigara buharındaki ince partiküllerin insan
vücudundaki dağılımını inceleyen Zhang ve ark.nın (32) çalışması bu
konuda yapılmış önemli çalışmalardandır. Bu çalışmada, e-sigara
buharındaki partiküllerin yaklaşık %20-27’sinin dolaşım sisteminde ve
de tüm organlarda biriktiği, bunun normal sigaradaki %25-35 değerleri
ile karşılaştırılabilir düzeyde olduğu gösterilmiştir. Elektronik sigaralarda
sıvının ısıtılarak buharlaşması için normal sigaradakinin 2-100 katı